Fıtır sadakası, kişinin bakmakla yükümlü olmadığı fakir müslümanlara verilir. Fıtır sadakası ve oruç fidyesini vermek durumunda olan kimsenin bunlardan direkt ya da dolaylı olarak yararlanmaması temeldir. Zekât için de tıpkı kural geçerlidir. Bu sebeple bir kimse zekâtını, fıtır sadakasını ve fidyesini kendi yol ve fürûuna veremez. (Usûl, bir kimsenin anası, babası, dede ve nineleri; fürûu ise; çocukları, torunları ve onların çocuklarıdır.) Ayrıyeten eşler de birbirlerine zekât, fitre ve fidye veremez.
FITIK SADAKASI NE VAKİT VERİLİR?
Halk ortasında fitre diye bilinen fıtır sadakası (sadaka-i fıtır); insan olarak yaratılmanın ve Ramazan orucunu tutup bayrama ulaşmanın bir şükrü olarak; dinen varlıklı olup Ramazan ayının sonuna yetişen müslümanın, belli kimselere vermesi vacip olan bir sadakadır (Nevevî, el-Mecmû’, VI, 103-105). Vacip oluşu, sünnetle sabittir (Buhârî, Zekât, 70-78; Müslim, Zekât, 12-16; Ebû Dâvûd, Zekât, 18; İbn Mâce, Zekât, 21).
Kişi, kendisinin ve küçük çocuklarının fitrelerini vermekle yükümlüdür. Hz. Peygamber, köle-hür, büyük-küçük, kadın-erkek her müslümana fitrenin gerektiğini tabir etmiştir (Ebû Dâvûd, Zekât, 20).
Fıtır sadakasının vacip olma vakti Ramazan bayramının birinci günü olmakla birlikte, bayramdan evvel de verilebilir. Hatta bu daha faziletlidir. Bununla birlikte, bayram günü yahut daha sonra da verilebilir. Lakin, bayram namazından evvel verilmesi müstehap kabul edilmiştir.
Şâfiî mezhebinde ise; fitreyi, yasal bir mazeret bulunmadıkça bayramın birinci gününün gün batımından sonraya bırakmak haramdır. Fitreyi Ramazan’ın birinci günlerinde vermek de caizdir (Nevevî, el-Mecmû’, VI, 128).
Fitrenin gayesi, bir yoksulun içinde yaşadığı toplumun hayat standardına nazaran bir günlük yiyeceğinin karşılanması, böylelikle bayram sevincine iştirak etmesine katkıda bulunmaktır.
Günümüzde fıtır sadakası ölçüsünün belirlenmesinde, kişinin bir günlük (iki öğün) olağan besin gereksinimini karşılayacak ölçünün ölçü alınması daha uygundur. Kişi dinen güçlü sayılanlara, yoluna (anne, baba, dedeler ve nineler), fürûuna (çocuk ve torunlar) ve eşine fıtır sadakası veremez. Fitreler bir yoksula verilebileceği üzere, birkaç yoksula de dağıtılabilir. (Merğînânî, el-Hidâye, II, 224). Fakat bir bireye verilen ölçü bir fitreden az olmamalıdır.
KİMLER FITIR SADAKASI VERMEKLE YÜKÜMLÜDÜR?
Ramazan bayramına kavuşan, temel muhtaçlıklarının ve bir yıllık borçlarının dışında nisap ölçüsü (80.18 gr. altın yahut bu değerde) mala sahip olan Müslümanlar kendileri ve velayetleri altındaki şahıslar için fıtır sadakası vermekle yükümlüdürler (Kâsânî, Bedâî’, 2/70, 72). Fakat fıtır sadakası ile yükümlü olmak için bulunması gereken nisap ölçüsü malın, “artıcı” özellikte olması ve üzerinden “bir kameri yıl” geçmiş olması gerekmez.
Kişi kendisinin ve ergenlik çağına ulaşmamış çocuklarının fitresini vermekle yükümlüdür (Kâsânî, Bedâî’, 2/70). Buna karşılık kişinin ana-babası, büyük çocukları, karısı, kardeşleri ve öteki yakınları için fitre ödeme mecburiliği yoktur (Kâsânî, Bedâî’, 2/70, 72). Ama vekâletleri olmadığı hâlde bu bireyler için ödeme yapsa geçerli olur.
Şâfiî mezhebine nazaran ise fıtır sadakası vermek “farz”dır ve bununla yükümlü olmak için nisap ölçüsü mala sahip olmak koşul değildir (Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, 1/594). Buna nazaran temel muhtaçlıklarının yanı sıra bayram günü ve gecesine yetecek kadar azığa sahip zengin-fakir her Müslüman fitre ile yükümlüdür (Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, 1/594). Ayrıyeten varlıklı kimsenin Müslüman olan eşi, çocukları, ana-babası ve öteki yakınları için de sadaka-i fıtır vermesi gerekir (Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, 1/595; İbn Rüşd, Bidâye, 1/279-280).
