Depremin şiddeti, rastgele bir derinlikte olan sarsıntının, yeryüzünde hissedildiği bir noktadaki tesirinin ölçüsü olarak tanımlanmaktadır. Öteki bir deyişle sarsıntının şiddeti, onun yapılar, tabiat ve beşerler üzerindeki tesirlerinin bir ölçüsüdür.
Bu tesir, sarsıntının büyüklüğü, odak derinliği, uzaklığı, yapıların sarsıntıya karşı gösterdiği dayanıklılık dahi değişik olabilmektedir.
Şiddet zelzelenin kaynağındaki büyüklüğü hakkında yanlışsız bilgi vermemekle bir arada, sarsıntı münasebetiyle oluşan hasarı üstte belirtilen etkenlere bağlı olarak yansıtır.
DEPREMİN ŞİDDETİ NASIL ÖLÇÜLÜR?
Depremin şiddeti, zelzelelerin gözlenen tesirleri sonucunda uzun yılların vermiş olduğu tecrübelere dayanılarak hazırlanmış olan “Şiddet Cetvelleri”ne nazaran bedellendirilmektedir. Öteki bir deyişle “Deprem Şiddet Cetvelleri” sarsıntının tesirinde kalan canlı ve cansız her şeyin zelzeleye gösterdiği yansıyı kıymetlendirmektedir.
Önceden hazırlanmış olan bu cetveller, her şiddet derecesindeki zelzelelerin beşerler, yapılar ve arazi üzerinde meydana getireceği tesirleri belirlemektedir.
Bir sarsıntı oluştuğunda, bu zelzelenin rastgele bir noktadaki şiddetini belirlemek için, o bölgede meydana gelen tesirler gözlenir. Bu izlenimler, Şiddet Cetvelinde hangi şiddet derecesi tarifine uygunsa, zelzelenin şiddeti, o şiddet derecesi olarak kıymetlendirilir.
Örneğin; zelzelenin neden olduğu tesirler, şiddet cetvelinde VIII şiddet olarak tanımlanan bulguları içeriyorsa, o zelzele VIII şiddetinde bir sarsıntı olarak tariflenir.
Deprem Şiddet Cetvellerinde, şiddetler Romen sayısıyla gösterilmektedir. Bugün kullanılan en önemli şiddet cetvelleri değiştirilmiştir.
Bunlar, “Mercalli Cetveli (MM)” ve “Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK)” şiddet cetvelidir. Her iki cetvelde de XII şiddet derecesini kapsamaktadır. Bu cetvellere nazaran, şiddeti V ve daha küçük olan sarsıntılar ekseriyetle yapılarda hasar meydana getirmezler ve insanların sarsıntısı hissetme biçimlerine nazaran değerlendirilirler.
VI-XII ortasındaki şiddetler ise, sarsıntıların yapılarda meydana getirdiği hasar ve yerde oluşturduğu kırılma, yarılma, heyelan üzere bulgulara dayanılarak kıymetlendirilmektedir.
DEPREM BÜYÜKLÜĞÜ NASIL ÖLÇÜLÜR?
Depremin büyüklüğü, zelzele sırasında açığa çıkan gücün bir ölçüsü olarak tanımlanmaktadır. Gücün direkt doğruya ölçülmesi imkanı olmadığından, Amerika Birleşik Devletlerinden Prof. C. Richter tarafından 1930 yıllarında bulunan bir usulle sarsıntıların aletsel bir ölçüsü olan “Magnitüd” tanımlanmıştır.
Prof. Richter, episantrdan 100 km. uzaklıkta ve sert yere yerleştirilmiş özel bir sismografla (2800 büyütmeli, özel dönemi 0.8 saniye ve sönümü olan bir Wood-Anderson torsiyon Sismografı ile) kaydedilmiş taban hareketinin mikron cinsinden (1 mikron 1/1000 mm) ölçülen azamî genliğinin 10 tabanına nazaran logaritmasını bir zelzelenin “magnitüdü” olarak tanımlamıştır.
Bugüne dek olan zelzeleler istatistik olarak incelendiğinde kaydedilen en büyük magnitüd bedelinin 8.9 olduğu görülmektedir. (31 Ocak 1906 Colombiya-Ekvator ve 2 Mart 1933 Sanriku-Japonya depremleri).
Magnitüd, aletsel ve gözlemsel magnitüd kıymetleri olmak üzere iki kümeye ayrılabilmektedir.
Aletsel magnitüd, üstte da belirtildiği üzere, standart bir sismografla kaydedilen zelzele hareketinin azamî genlik ve dönem pahası ve alet kalibrasyon işlevlerinin kullanılması ile yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilmektedir. Aletsel magnitüd bedeli, gerek hacim dalgaları ve gerekse yüzey dalgalarından hesaplanmaktadır.
Genel olarak, hacim dalgalarından hesaplanan magnitüdler (m), ile yüzey dalgalarından hesaplanan magnitüdler de (M) ile gösterilmektedir. Her iki magnitüd pahasını birbirine dönüştürecek birtakım bağıntılar mevcuttur.
Gözlemsel magnitüd kıymeti ise, gözlemsel inceleme sonucu elde edilen episantr şiddetinden hesaplanmaktadır. Lakin, bu tıp hesaplamalarda, magnitüd-şiddet bağıntısının bölgeden bölgeye değiştiği de göz önünde tutulmalıdır.
Gözlemevleri tarafından bildirilen bu zelzelenin magnitüdü zelzelenin gücü hakkında fikir vermez. Zira zelzele sığ yahut derin odaklı olabilir. Magnitüdü tıpkı olan iki sarsıntıdan sığ olanı daha çok hasar yaparken, derin olanı daha az hasar yapacağından ortada bir fark olacaktır. Tekrar de Richter ölçeği (magnitüd) sarsıntıların özelliklerini saptamada çok değerli bir öge olmaktadır.
Depremlerin şiddet ve magnitüdleri ortasında birtakım ampirik bağıntılar çıkarılmıştır. Bu bağıntılardan şiddet ve magnitüd pahaları ortasındaki dönüşümleri aşağıdaki üzere verilebilir.
DEPREM BÜYÜKLÜKLERİ KAÇ TON PATLAYICIYA EŞ BEDEL?
7 büyüklüğündeki bir zelzelenin sismografik aktivitesi, 6 büyüklüğündeki zelzeleye nazaran 10 kat daha ağır oluyor. 7 ve üzeri büyüklüğündeki zelzeleler, yıkıma, önemli hasara ve ölümlere yol açıyor.
USGS tarafından hazırlanan bilgilere nazaran, 8 şiddetindeki bir sarsıntının büyüklüğü, dünyanın en büyük nükleer testine eş bedel yani 50 megaton patlayıcı gücündedir.
Kahramanmaraş’ta meydana gelen 7,7’lik zelzelenin büyüklüğüde, patlayıcı güç eş pahası açısından 32 atom bombasına eşit olduğu belirtiliyor.
