Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu oluşan gerilme ve sıkışmalar, yer kabuğunun kimi kısımlarında yüzyıllar boyunca güç biriktirir. Bu güçler vakit zaman ortaya çıkar. Yer kabuğundaki bu hareketli kesitlere fay ismi verilir.
Birbirlerinin hareketini engelleyen levhalar ortasında sürtünme başlar. Levhaların birbirlerine sürtünmesi sırasında, büyük kaya kütlelerinin ortasında kalan “fay” ismini verdiğimiz zayıf yerler zorlanırlar ve buralarda gerilme gücü birikir.
Zorlanma ve sürtünmenin tesiriyle kısa bir vakit içerisinde çok şiddetli bir kırılma ve hareket ortaya çıkar. Oluşan birinci harekete “deprem” (ana şok), şiddetli sarsıntının tesiriyle o bölgedeki yer kabuğunun zayıf başka kısımlarının kırılmasına da “artçı depremler” (artçı şoklar) denir.
TÜRKİYE’DE KAÇ TANE FAY SINIRI VAR?
Jeolojik olarak en etkin zelzele jenerasyonu üzerinde yer alan Türkiye’de; Kuzey Anadolu Fay Çizgisi, Doğu Anadolu Fay Sınırı ve Batı Anadolu Fay Çizgisi olmak üzere 3 adet fay sınırı bulunmaktadır.
FAY ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Dogrultu Atımlı Fay
Bu cins fay düzlemleri, yeryüzünde 90 dereceye yakın dik bir pozisyonda olan ve yerin içine hakikat yavaşça eğimlenen sadece yatay atımın oluşturduğu yanal atımlı faylardır. Bu faylar, atımlarina öre sağ ya da sol istikametli olabilirler. Kuzey Anadolu Fayı, sağ; Doğu Anadolu Fayı ise sol taraflı doğrultu atımlı faylardır.
Normal Atımlı Fay
Bu cins faylarda fay düzleminin bir tarafındaki blok yükselirken öbür tarafındaki düşerek uzaklaşır. Burada hareket tekrar izafî olarak gelişmektedir. Bir diğer değişle, bir blok yükselirken oburu yerinde durabilir yada bir taraf yerinde dururken öbür taraf düşebilir. Örneğin; 1970 Gediz ve 1995 Dinar zelzelesi ile ilgili faylar bu cinsten olağan atımlı faylardır.
Ters Atımlı Fay
Bu çeşit faylar da düşey atımlı faylar olup, sırf fay düzlemi boyunca hareket eğim istikametine nazaran karşıt tarafta olmakta ve bloklar birbirine nazaran yaklaşmaktadır. Örneğin; 1975 Lice zelzelesi ile ilgili faylar aksi atımlı faylardır.
Verev (Oblik) Atımlı Fay
Fay düzlemi boyunca ortaya çıkan hareketin hem düşey hem de yatay istikamette olduğu faylardır.