SAĞLIKLI BESLENME NEDİR?
İnsan bedeninde günlük işlevlerin yerine getirilebilmesi için besinlere gereksinim duyulur. Tüketilen besinler bedende fizikî aktivite ve biyolojik fonksiyonlar için gereken güç kaynağını oluşturur. Yediğimiz besinlerin içerisinde yer alan üç temel besin ögesi vardır. Bunlar karbonhidrat, protein ve yağlardır.
Makro besin ögeleri olarak isimlendirilen bu üç temel kümeye ek olarak mikro besin ögeleri olan vitamin ve mineraller de besinlerle birlikte bedene alınan öteki bileşenlerdir.
Sindirim, teneffüs, boşaltım, teneffüs, dolanım, hudut, iskelet ve kas sistemlerinin sıkıntısız bir biçimde çalışması, hormonlar ve beden salgılarının sağlıklı bir formda üretilmesi, motor hünerlerle bilişsel işlevlerin sağlıklı bir biçimde devam ettirilmesi için vitamin ve minerallere olan ihtiyaçların tam olarak karşılanması çok büyük bir ehemmiyete sahiptir. Ayrıyeten sindirim sistemi başta olmak üzere bedende birçok sistemin sistemini korunabilmesi sırf sağlıklı ve istikrarlı bir beslenme planının uygulanması ile mümkündür.
Sağlıklı beslenme, en temel manasıyla tüm makro ve mikro besin ögelerini kişinin muhtaçlık duyduğu ölçülerde içeren, tıpkı vakitte bireyin muhtaçlık duyduğu güç ölçüsünü tam olarak karşılayan, ülkü kilonun korunması için uygun olan beslenme tipidir.
Her bireyin beden kompozisyonu, yaşı, cinsiyeti ve sıhhat durumu birbirinden farklı olduğundan sağlıklı beslenme programı olarak tanımlanabilecek tek bir liste kelam konusu değildir. Sağlıklı beslenme listesi, genel kuralları aşikâr olmasına rağmen şahsa has olarak diyetisyen tarafından hazırlanmalıdır.
SAĞLIKSIZ BESLENMEYE BAĞLI OLARAK GÖRÜLEBİLEN MESELELER NELERDİR?
Dünya üzerinde sıklıkla görülen kronik hastalıkların pek birden fazla beslenme ile direkt bir münasebet içerisindedir. Buna ek olarak sıhhatsiz ve istikrarsız beslenme ile enfeksiyon hastalıkları başta olmak üzere birçok akut hastalığın da ortaya çıkış riskinde artış kelam mevzusudur.
Ülkemizde ve dünyada beslenmeye bağlı olarak en sık görülen sıhhat sorunu obezitedir. Fazla kiloluluğun ileri bir boyutu olan obezite; kalp ve damar hastalıkları, diyabet, hormonal hastalıklar ve metabolik sendrom üzere birçok hastalığın en kıymetli risk faktörlerinden bir adedidir.
Sağlıksız, istikrarsız yahut yetersiz beslenme durumunda ortaya çıkan berbat beslenme tablosu, tıp lisanında malnütrisyon olarak isimlendirilir.
Malnütrisyon ile birlikte sıklıkla görülen sıhhat meselelerinden kimileri şunlardır:
– Vitamin ve mineral eksiklikleri
– Zayıflık
– Tiroid hastalıklar
– İnfertilite (kısırlık)
– Büyüme ve gelişim geriliği
– Sık geçirilen enfeksiyonlar
– Unutkanlık, konsantrasyon zahmeti ve şuur bulanıklığı
– Yorgunluk ve halsizlik
– Anemi (kansızlık)
– Organ işlevlerinde bozulmalar
– Kemik ve eklem hastalıkları
– Kas kaybı (sarkopeni) ve kas gücünde azalma
– Sıhhatsiz, istikrarsız, yetersiz yahut çok beslenmenin uzun periyodik olarak devam etmesi halinde çok daha ciddileşebilen ve mevte kadar ilerleyebilen sıhhat problemlerinin ortaya çıkması kelam konusu olabilmektedir.
SAĞLIKLI BESLENME NEDEN KIYMETLİDİR?
Vücut işlevlerinin sağlıklı bir biçimde sürdürülebilmesi için protein, karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral ve diyet lifleri besinlerle birlikte kâfi ölçüde bedene alınmalıdır. Bunun için her besin çeşidi, kâfi ölçüde ve çoka kaçmadan tüketilmelidir.
Proteinler: Proteinler yapan ve onarıcı besin kümesi olarak da isimlendirilir ve insan bedeninin yapısında en fazla yer alan besin ögesidir.
Ruhsal ve bilişsel fonksiyonların desteklenmesi, motor hünerlerin gerçekleştirilmesi ve bunun için gerekli olan gücün üretilmesi, bağışıklık sistemine ait ögelerin ve kanın üretiminin sağlıklı olarak devam ettirilmesi ve daha birçok fonksiyonun yerine getirilmesi için protein ihtiyacı tam olarak karşılanmalıdır.
Bitkisel ve hayvansal besinlerde değişen oranlarda bulunan protein, gençlerde ve bilhassa de fizikî aktivite seviyesi yüksek olan bedenen çalışan şahıslarda ve atletlerde sağlıklı beslenme için gerekli olan protein ölçüsü artarken sedanter hayat biçimine sahip olan bireyler ile karaciğer ve böbrek hastalarında besinlerle birlikte alınması gereken protein ölçüsü azalır.
Karbonhidratlar: Bedenin temel güç kaynakları olan karbonhidratlar; en fazla tahıllar, kuru baklagiller ve meyvelerde bulunur.
Sağlıklı beslenmek isteyen bireylerin karbonhidrat ihtiyaçlarını tam olarak karşılamaya ihtimam gösterirken bunları rafine şeker ve saflaştırılmış tahıllar yerine lif, vitamin ve mineral içeriği yüksek olan kompleks karbonhidratlardan (tam tahıllar, baklagiller vb.) karşılamalıdır. Bu sayede kilo denetimi sağlanabilirken birebir vakitte güç ve ruh halindeki dalgalanmaların önüne geçilebilir, kan şekeri denetim altında tutulabilir.
Yağlar: Bir başka besin ögesi olan yağlar, kilo artışıyla en çok alakalı olan ve ölçülü olarak tüketilmesi gereken besin gruplarındandır. Bununla birlikte beden işlevlerinin problemsiz bir halde devam ettirilebilmesi ve bilhassa de hormonal istikrarın korunabilmesi açısından bedenin gereksinim duyduğu yağ ölçüsü sağlıklı kaynaklardan tam olarak karşılanmalıdır.
Hayvansal kaynaklı katı yağlar ve margarin üzere süreç görmüş yağlardan mümkün olduğunca kaçınılmalı, bunların yerine zeytin yağı ve omega 3 yağ asitleri içeren balığın tüketimine ihtimam gösterilmelidir.
Yağ ihtiyacı karşılanırken bunun yalnızca besinlere eklenen yağlardan ibaret olmadığı; et, süt, balık üzere besinlerin yapılarında da değerli ölçüde yağın bulunduğu unutulmamalıdır.
